De Constitutie – een mythisch project
januari 2015
Ik hou van mystiek. Als iets meer is dan wat het lijkt. Als iets beweegt en niet is vast te pakken. Als jurist ken ik dat fenomeen ook in het recht. Je zou denken dat recht vooral gaat om iets vast te zetten, door het te definiëren. Maar het recht kent ook mystiek. Als het iets benoemt wat niet vast te pakken is. Recht is meer dan definities, het is ook cultuur. En dus beweegt recht ook mee naar wat nodig is.
Mijn voorliefde voor juridische mystiek laaide op toen ik onlangs in Salisbury de Magna Carta zag. Ik dacht toen ook aan het bijbehorende Treaty of the Forest (die in Londen te zien is). Deze bronnen uit het begin van de 11de eeuw behartigen de gemeenschappelijke belangen van de inwoners van het Engeland tegenover de Koning. De Koning eigende zich het gemeenschappelijke bezit (de Commons) toe. Dat werd toen een halt toegeroepen.
Deze documenten zijn mijlpalen in de mystieke Constitutionele ruimte waar we 800 jaar na de ondertekening ervan nog steeds in leven, ook buiten Engeland. Ze bevatten woorden en lijken in die zin op gewone wetten, maar ze zijn geworteld in en gebaseerd op gewoonterecht. Het recht waarmee van oudsher de mensen samen hun Commons beheerden. En de ontwikkeling van deze gewoonten stopten niet nadat de tekst was opgeschreven. Als neerslag van gewoonten en gebruiken zie ik het als een levend document. Levend mede door onze interpretatie, praktijken en gebruiken en door toepassingen ervan door rechters en wetgevers nadien.
We spreken over een geest van de wet, die verbonden is met de geschiedenis, de plek (genis loci) en meer gebaseerd is op principes dan op de feitelijke regel. Mystiek van het recht is zo een deel van de plek, cultuur, waarden, sociale systeem, ecologie en economie.
Ik hou van mystiek. Als iets meer is dan wat het lijkt. Als iets beweegt en niet is vast te pakken. Als jurist ken ik dat fenomeen ook in het recht. Je zou denken dat recht vooral gaat om iets vast te zetten, door het te definiëren. Maar het recht kent ook mystiek. Als het iets benoemt wat niet vast te pakken is. Recht is meer dan definities, het is ook cultuur. En dus beweegt recht ook mee naar wat nodig is.
Mijn voorliefde voor juridische mystiek laaide op toen ik onlangs in Salisbury de Magna Carta zag. Ik dacht toen ook aan het bijbehorende Treaty of the Forest (die in Londen te zien is). Deze bronnen uit het begin van de 11de eeuw behartigen de gemeenschappelijke belangen van de inwoners van het Engeland tegenover de Koning. De Koning eigende zich het gemeenschappelijke bezit (de Commons) toe. Dat werd toen een halt toegeroepen.
Deze documenten zijn mijlpalen in de mystieke Constitutionele ruimte waar we 800 jaar na de ondertekening ervan nog steeds in leven, ook buiten Engeland. Ze bevatten woorden en lijken in die zin op gewone wetten, maar ze zijn geworteld in en gebaseerd op gewoonterecht. Het recht waarmee van oudsher de mensen samen hun Commons beheerden. En de ontwikkeling van deze gewoonten stopten niet nadat de tekst was opgeschreven. Als neerslag van gewoonten en gebruiken zie ik het als een levend document. Levend mede door onze interpretatie, praktijken en gebruiken en door toepassingen ervan door rechters en wetgevers nadien.
We spreken over een geest van de wet, die verbonden is met de geschiedenis, de plek (genis loci) en meer gebaseerd is op principes dan op de feitelijke regel. Mystiek van het recht is zo een deel van de plek, cultuur, waarden, sociale systeem, ecologie en economie.
Constitutie als belichaming van het mystieke recht
Vanuit dit bewustzijn kozen we voor het woord Constitutie in de naam van de stichting Constitutie voor de Commons. We werken aan een Constitutie voor de Commons. Dat is meer dan een Grondwet, die vooral geschreven regels kent. Een Grondwet drukt minder de mystieke ongeschreven en levendige kracht en functie van het recht uit.
Het begrip Constitutie is breder, een geheel van regels en gebruiken. Gebruiken en gewoonten, die een houding en gedrag van zelfbeheersing impliceren. De Constitutie is een soort bewustzijn dat je het niet alleen voor het zeggen hebt.
In het Engelse Parlement komt je dit bewustzijn tegen. Het bestaat uit twee Kamers:
De House of Commons waar ‘gewone’ mensen gekozen zijn en het volk vertegenwoordigen. Zij regelen wat wij gemeen hebben en welke regels daar voor nodig zijn (voor zover wij als burgers dat niet zelf doen). En het House of Lords, waar niet het volk centraal staat maar de adel, de grondeigenaren. Je zou kunnen zeggen, daar heeft het kapitaal de macht.
Beide Huizen moeten er met elkaar uitkomen. Beiden hebben hun eigen verantwoordelijkheden en samen schragen zij de regering met de Koning aan het hoofd die vervolgens moet uitvoeren wat beide Kamers goedkeuren. Dit samenspel tussen de Kamers om de uitvoerende macht aan te sturen, is een uitdrukking van het gebruik dat we de macht met elkaar hebben te delen.
De Engelse Constitutie is een ongeschreven Constitutie. Dat benadrukt nog meer het samenspel en mystieke beweeglijke ervan. Het is een gebruik, niet meer dan een afspraak, die jarenlang worden nagekomen (sinds 1215 om precies te zijn). Men gedraagt zich ernaar. Waar nodig kunnen het parlement en de rechter van de gebruiken afwijken in de vorm van wetten of vonnissen. Dat kan alleen in het besef dat die Constitutie een levend en actueel lichaam is voor ons handelen. De Constitutie is daardoor een vorm van erkenning dat er een cultuur is waarin je jezelf bepaalde manier gedraagt.
Waarom een Constitutie voor de Commons
De Commons behoeven bescherming van de plek en de positie van gemeenschap en van dat wat wij gemeen hebben. Net als in 1215 en door de eeuwen heen worden de Commons bedreigd door de Koning (Overheid) of de handel (markt)
De wetten die Commons beschermen zijn als eerste het Europees Verdrag van de Rechten voor de mens. Ook het Europees Recht biedt houvast (met name het subsidiariteitsbeginsel en de Energierichtlijnen). Ook de Nederlandse Grondwet biedt bescherming evenals een aantal ‘gewone’ wetten en Verdragen. De uitvoering van de bescherming die Grondwet en Verdragen bieden is in Nederland vertaald in ‘gewone’ wetten en jurisprudentie.
De essentie van de Magna Carta en de Treaty of the Forest, net als het Europees Verdrag en onze Grondwet, is dat wetgever en de rechter de wetten toetst aan deze verdragen. Zij bepalen in hoeverre mensen zichzelf samen kunnen organiseren, invloed hebben op hun eigen leven en daar volledig de ruimte voor moeten hebben.
In de Constitutie voor de Commons rust het recht dat wij als burgers ons mogen organiseren. Het is net als in Engeland al eeuwen zo niet millennia oud. Wij zijn als burgers het in eerste instantie zelf die bepalen hoe we onze gemeenschappelijke ruimte invullen. Hoe we met elkaar omgaan en hoe we met elkaar besluiten. Wij bepalen zelf op welke juridische wijze, maar ook vooral op welke culturele manier wij elkaar waarderen, elkaar zien. Deze ruimte om met elkaar te bepalen wat je doet en waarom en hoe dat is de kern.
Het gaat dus in wezen om een grote ruimte mede gedragen door het recht en gevoed door gebruiken en cultuur, waarin wij als burgers bepalen hoe we willen samen leven en onze maatschappelijke zelfbeschikking vormgeven.
Een verstrekkend beginsel; collectieve zelforganisatie
Een voorbeeld: In de Commons gaat het ons niet om transacties (op geld gebaseerde verbindingen), maar eerder gaat het om ons relationeel met elkaar om te gaan. Niet betalen maar geven, niet boekhouden maar verbinden. Als de relatie belangrijker is dan de transactie kan dat grote implicaties hebben. Bijvoorbeeld voor de markteconomie en belastingheffing. De overheid en de markt hebben baat bij transacties en niet bij vriendendiensten en burenhulp. De markteconomie wordt kleiner en de belastingopbrengsten ook.
Een Constitutie voor de Commons raakt daardoor de kern van onze huidige economische orde.
Waarom een Constitutie voor de Commons
De Commons behoeven bescherming van de plek en de positie van gemeenschap en van dat wat wij gemeen hebben. Net als in 1215 en door de eeuwen heen worden de Commons bedreigd door de Koning (Overheid) of de handel (markt)
De wetten die Commons beschermen zijn als eerste het Europees Verdrag van de Rechten voor de mens. Ook het Europees Recht biedt houvast (met name het subsidiariteitsbeginsel en de Energierichtlijnen). Ook de Nederlandse Grondwet biedt bescherming evenals een aantal ‘gewone’ wetten en Verdragen. De uitvoering van de bescherming die Grondwet en Verdragen bieden is in Nederland vertaald in ‘gewone’ wetten en jurisprudentie.
Een verstrekkend beginsel; collectieve zelforganisatie
Een voorbeeld: In de Commons gaat het ons niet om transacties (op geld gebaseerde verbindingen), maar eerder gaat het om ons relationeel met elkaar om te gaan. Niet betalen maar geven, niet boekhouden maar verbinden. Als de relatie belangrijker is dan de transactie kan dat grote implicaties hebben. Bijvoorbeeld voor de markteconomie en belastingheffing. De overheid en de markt hebben baat bij transacties en niet bij vriendendiensten en burenhulp. De markteconomie wordt kleiner en de belastingopbrengsten ook.
Een Constitutie voor de Commons raakt daardoor de kern van onze huidige economische orde.
Een cultureel fenomeen
In het democratisch proces waar wij samen ons ding bepalen, ontstaan gebruiken. Culturele uitingen die uitdrukking geven wat van waarde is. Het zijn vaak verschijnselen die moeilijk vast te pakken zijn. Ze zijn bij uitstek mystiek. Hoe breng je tot uitdrukking dat je respect hebt voor een collectief besluit? Hoe waardeer je het proces van gezamenlijke besluitvorming? Welke riten en symbolen geven daar uitdrukking aan? Vaak zijn deze culturele uitingen ontstaan om iets te bezegelen, om een eerdere terugval of inbreuk te helen en te bezweren. Het is van onschatbare waarde want het herinnert ons aan de unieke kracht dat we samen onze besluitvorming in ere houden. Een klein voorbeeld uit ons dagelijks leven: als we mensen tegenkomen in de publieke ruimte en we kennen hen dan groeten we elkaar. Pascal Gielen beschreef in zijn boek Vertrouwen dit dagelijkse ritueel als een daad van erkenning van wederzijdse afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Een ander voorbeeld: als iemand spreekt waar je het mee oneens bent, dan laat hem of haar uitspreken. We gaan elkaar niet slaan maar willen eerst begrijpen en zoeken in principe altijd de verbinding. We compenseren anderen als een ongelijke positie dat vergt.
De Constitutie voor de Commons honoreert de (soms onbewust of impliciet gebruikte) vanzelfsprekende cultuur van samen zijn en gelijkwaardigheid.
Levend kunstwerk
Het is uitdagend om met elkaar te sleutelen aan de Constitutie voor de Commons. Dat is nodig omdat – net als in 1215 – de andere machten (toen de Koning, nu de overheid en de markt) de ruimte van gemeenschappen steeds bedreigen.
In de Constitutie voor de Commons werken we met een groep van veertig juristen aan de ontwikkeling van de maatschappelijke ruimte voor collectieve zelforganisatie (proefprocessen, oefenrechtbanken, initiatieven nota’s, amendementen, voorstellen voor Europese richtlijnen). We beroepen ons op oude rechtsbeginselen die de Commons honoreren.
Daarnaast zijn er antropologen, cultuurmakers, procesexperts actief om de culturele waarde van gemeenschappen vorm te geven en democratische principes in deze zelforganisaties zichtbaar en hanteerbaar te maken. Zo stoffen inheemse en oude wijsheden weer af tot functionele ondersteuners van het democratische praktijk van de Commons.
Bouw je mee?
Zo maken we stap voor stap een constitutionele vertaalslag van wat we als gemeenschappelijke zelforganisatie nodig hebben. Ik nodig je graag uit mee te doen aan het creatieve werk. Kom meewerken aan een levend kunstwerk! En mythisch project.
Je kunt jouw belangstelling via de contactpagina kenbaar te maken.