Oude wijsheden inspireren gemeenschappen
september 2024
Daar is ie weer, dat stemmetje in mijn hoofd dat zegt: “Waarom werk je zo hard voor gemeenschappen? Ze zijn toch van zichzelf, denk je nou echt dat jij er iets aan toe kan voegen?” Ik negeer dat stemmetje en zeg tegen mezelf dat het toch echt nodig is aan gemeenschapsvorming te werken…
Én er is ook wel wat van waar. Gemeenschappen zijn immers van zichzelf. Ze hebben wijsheid ontwikkeld, ze maakten zelf hun rituelen en praktische oplossingen etc. Gemeenschappen hebben kennis, gebruiken, routines om zichzelf te sturen, om hun conflicten op te lossen en keuzes te maken etc. Daar mag je op vertrouwen en misschien kan je het ook wel beter benutten.
Maar… Herbert Marcuse beschreef in zijn profetische boek, De eendimensionale mens, dat er sprake is van een enorme vervlakking. Vervlakt als we zijn geworden, willen we steeds minder actief zijn in gemeenschappen.
Gemeenschappen merken dat, kunnen zich niet ontplooien. In plaats daarvan nemen de overheid en de markt hun plek in en veranderden wij van scheppende burgers steeds meer in consument.
Genoeg reden toch te bezien hoe we gemeenschappen sterker kunnen maken. Omdat ze ons als mens verdiepen in plaats van vervlakken, omdat ze ons in staat stellen te overbruggen in plaats van te scheiden, om te integreren in plaats van te polariseren.
Maar… Herbert Marcuse beschreef in zijn profetische boek, De eendimensionale mens, dat er sprake is van een enorme vervlakking. Vervlakt als we zijn geworden, willen we steeds minder actief zijn in gemeenschappen.
Gemeenschappen merken dat, kunnen zich niet ontplooien. In plaats daarvan nemen de overheid en de markt hun plek in en veranderden wij van scheppende burgers steeds meer in consument.
Genoeg reden toch te bezien hoe we gemeenschappen sterker kunnen maken. Omdat ze ons als mens verdiepen in plaats van vervlakken, omdat ze ons in staat stellen te overbruggen in plaats van te scheiden, om te integreren in plaats van te polariseren.
Aansluiten op onze oude wijsheden
Maar met het eerste stemmetje in mijn hoofd, hoogmoedig of niet, hoe doen we dat dan? Niet door hard te werken en te trekken, maar door aan te sluiten op de wijsheid die in onze cultuur besloten ligt en die ook ten grondslag ligt aan onze gemeenschappen.
Welke wijsheden zijn er aanwezig? Hoe kunnen we die wijsheden weer actief en praktisch inzetten? Hoe kunnen die wijsheden de gemeenschappen steunen en tegelijk kan dat ook een beetje recht doen aan het stemmetje dat een appel doet op bescheidenheid?
Laten we eens kijken welke oude gewoonten en wijsheden we kunnen ontsluiten of benutten:
- In het middeleeuwen hadden de 11 steden en 30 dorpen in het oude Friesland geen rechterlijke macht. Hoe spreek je dan toch recht? Zij spraken af dat de schout (de ‘wethouder’) van de ene stad bij toerbeurt rechtspreekt in de andere. Die afspraak matigde de ene stadsbestuurder door het besef dat er over hem of haar op dezelfde wijze rechtgesproken kan worden door de andere stadsbestuurder. Maatwerk-rechtspraak met lokale couleur en integratief denken en doen als uitgangspunt.
- Mijn vader Jan den Uyl, was Mandenmaker te Diemen. Hij kreeg in de jaren 60 van de vorige eeuw via de Nederlands Hervormde kerk een ‘Willempie’ toebedeeld: “Kan jij hem niet een paar klussen geven?” Zo geschiedde, geen contract nodig. Solidariteit vanzelfsprekendheid. De kerk verdeelde de sociale taken. Dat deed je gewoon.
- Jort Kelder vertelde laatst dat hij geen papieren contracten tekent, maar op mondelinge afspraken vertrouwt. De financiële afdeling panikeert als hij een factuur indient, maar dat is dan maar zo. Hij schraagt het vertrouwen dat bedolven wordt onder bergen papier. Een microrevolutie tegen het wantrouwen.
- De jongens van de Zwarte Cross hebben een goede doelen fonds, Pak An. De werkwijze wekt en bevestigt vertrouwen. Je mag geld aanvragen voor een leuk plan. Dat plan kan kort opgeschreven worden. Het moet bij wijze van spreken passen op de achterkant van een sigarenkistje. De toekenning gaat gepaard met een stevige handdruk. In een soort ritueel wordt degene die geld krijgt, er op gewezen dat het geld mag worden terugbetaald. Het hoeft niet, maar mag wel. Dat terwijl de aanvrager indringend wordt aangekeken. Een vertrouwenwekkend ritueel.
- In het ‘privaatrecht’ – dat er toen nog niet was – ontwikkelden de Germanen het kiezen of delen principe. Gedoe over wie wat krijgt wordt in een notendop beslecht.
- In Mali hebben de Dogon een Toguna, een plek voor het gesprek over verschillen.
De ruimte was bewust heel laag, zodat je er niet kan staan, maar wel moet zitten. De ruimte dwingt een ieder te gaan zitten. Reden: iedereen is in de ruimte bijna even groot, lengte kan niet als intimiderend voordeel benut worden.
Welke wijsheden nog meer?
Ken jij oude wijsheden die we zouden kunnen afstoffen? Ik verzamel ze. We gaan ze bespreken met mensen die gemeenschappen een warm hart toedragen.
Mail ze mij of kom eens langs op de reguliere co-working ochtend (elke 1e en 3e maandag van de maand in het Huis van Actief Burgerschap in Utrecht).